In april 2023 heeft het ACL zijn derde tweejaarbericht uitgebracht. Het is ditmaal iets anders van opzet, en wel om de privacy van de betrokken levenslanggestraften meer te beschermen. Maar de toon blijft openhartig. Zie bijvoorbeeld het slot van het voorwoord van de voorzitter, waarin zij schrijft “dat door het aantreden van de huidige regeringscoalitie met de nieuwe Minister voor Rechtsbescherming de levenslanggestraften thans een meer reëel perspectief hebben op een mogelijke invrijheidsstelling, zoals bedoeld door het EHRM en de Hoge Raad.” En zo ervaart het Forum Levenslang de nieuwe minister ook.
Het Adviescollege heeft nu zes zaken in behandeling waarin één of meer adviezen zijn uitgebracht. In twee daarvan heeft het geadviseerd de betrokkene niet toe te laten tot de re-integratiefase.
Het voornemen van de minister om dit jaar nog een wetsvoorstel VI in te dienen, noemt het ACL positief maar het college wijst erop dat daarmee niet alle knelpunten zullen zijn opgelost die in de evaluatie – in 2021 uitgevoerd door de Erasmus Universiteit – zijn geconstateerd, zoals:
- de beperkte verlof en re-integratiemogelijkheden vanuit de detentiesetting, en
- de informatiepositie van slachtoffers en nabestaanden, alsmede
- de kwaliteit van het penitentiair dossier.
Het ACL wenst bovendien verbetering van de mogelijkheid om een goede herbeoordeling uit te voeren, één zoals door het EHRM is bedoeld. Het pleit daarom voor meer tussentijdse toetsingen. Het voorstel van het ACL komt erop neer dat ná de Murray-toets (de nul-meting, een jaar na onherroepelijk worden van de straf) en voorafgaand aan het onderzoek in het Pieter Baan Centrum (thans na 23,5 jaar) nog “tenminste twee gedragskundige onderzoeken plaatsvinden“.
Volgens het ACL kunnen de genoemde twee extra onderzoeken ook ambulante onderzoeken zijn. Het zegt daarover: “De nadruk binnen een dergelijk onderzoek zou dan in brede zin moeten liggen op ontwikkelingen en veranderingen in het psychisch functioneren, op ontwikkelingen en veranderingen in de dynamische risicofactoren in het gedrag, dan wel ontwikkelingen binnen een eventuele psychische stoornis. Denkbaar is dat in de periodieke onderzoeken minder aandacht wordt besteed aan de beschrijving van de stukken in het dossier en de levensloop van de levenslanggestraften. Deze onderdelen zijn doorgaans al aan de orde geweest in de rapportages die zijn opgemaakt ten behoeve van de strafzaak.”
Het Forum Levenslang heeft in zijn Volgprocedure 2017 steeds benadrukt dat een vijfjaarlijkse screening zou moeten plaatsvinden aan de hand van vooraf vastgestelde vragenlijsten op de drie deelterreinen
- het aangeboden en benutte leefklimaat,
- de psychische en lichamelijke ontwikkeling, en
- de oriëntatie van de levenslanggestrafte op de vrije samenleving.
Zie daarvoor de vragenlijsten in die Volgprocedure. Op deze wijze kan worden bijgehouden in hoeverre vanuit het gevangeniswezen aandacht is besteed aan het rehabilitatiedoel van de straf.
Het voorstel van het ACL is dus ook nog geen pleidooi voor de invoering van onze Volgprocedure maar het zou weer een flinke stap in de goede richting zijn als zijn dringend advies wordt opgevolgd.
Het ACL heeft in de afgelopen 6 jaar veel werk verzet en met het ACL hopen wij dat alle opgebouwde expertise behouden blijft.
W.F. van Hattum, 18 april 2023