Ter gelegenheid van het congres van de Stichting Mens en Strafrecht op 25 juni 2021, schreef Wiene van Hattum een bijdrage over het in Nederland gepraktiseerde herbeoordelingsmechanisme levenslange gevangenisstraf. De conclusie van haar artikel is dat het herbeoordelingsmechanisme in de praktijk niet voldoet aan de eisen die het EHRM daaraan stelt. Het mechanisme heeft zich bewezen als een middel om de re-integratie van de veroordeelde tegen te houden in plaats van te bevorderen, zo stelt zij. Om wijziging in de situatie te brengen zou de strafrechter een signaal moeten afgeven: nalaten een levenslange gevangenisstraf op te leggen.
Toevalligerwijs nam de Advocaat-Generaal (AG) bij de Hoge Raad in de ‘Staatsliedenbuurtzaak’ deze week twee conclusies (ECLI:NL:PHR:2021:390 en ECLI:NL:PHR:2021:392) waarin hij juist blijk geeft vertrouwen te hebben in het stelsel. De AG verwijst voor zijn stellingname naar de recente beslissing van de minister om gratie te (doen) verlenen aan C.Y. “Reeds om die reden gaat de klacht niet op dat de levenslange gevangenisstraf, zoals deze in Nederland in de praktijk ten uitvoer wordt gelegd, in strijd is met art. 3 EVRM omdat de veroordeelde niet kan rekenen op een daadwerkelijk en binnen zijn invloedsfeer te behalen mogelijkheid tot invrijheidstelling en feitelijk niet in staat wordt gesteld in aanmerking te komen voor gratie.”
Dat deze conclusie te kort door de bocht is, mag na lezing van het artikel duidelijk zijn. Niet alleen dient er ooit gratie te worden verleend (als dat uit oogpunt van afgenomen gevaarlijkheid mogelijk is), maar ook behoort aan die beslissing een behoorlijk re-integratiebeleid ten grondslag te liggen. Uit het artikel wordt duidelijk dat een dergelijk herbeoordelingsmechanisme op papier mag bestaan maar in de praktijk niet werkt.
Omdat de kwestie actueel is, vinden zowel de redactie van de bundel als het Forum Levenslang het wenselijk om het artikel bij wijze van voorpublicatie beschikbaar te stellen. Daarom voegen wij hierbij de link:
Het woud der niet-ingeloste verwachtingen. Over het herbeoordelingsmechanisme levenslange gevangenisstraf.* Bijdrage van mr. dr. Wiene F. van Hattum aan de bundel Menselijk Strafrecht. Opstellen over menselijkheid in het strafrecht, red. S. van den Akker, A.H.T. de Haas, F. de Jong en Th. A. de Roos (verschijnt naar verwachting op 25 juni 2021).
Het bestuur van Forum Levenslang
*In juni 2022, een jaar later dan de beoogde datum, is de bundel verschenen. In deze bundel is aan het slot van het artikel een naschrift opgenomen met een korte beschrijving van de ontwikkelingen in het afgelopen jaar (tot en met februari 2022). De link hierboven verwijst nu naar de aangevulde auteursversie.
W.F. van Hattum, 7 juni 2022
