In vervolg op zijn bekendmaking d.d. 8 juni 2022, inhoudende dat dit jaar nog een wetsvoorstel zal worden ingediend om de rechter bevoegd te maken een levenslanggestrafte voorwaardelijk in vrijheid te stellen (zie hier de brief), maakte de Minister voor Rechtsbescherming op 3 februari 2023 bekend dat hij alvast enkele wijzigingen aanbrengt in de huidige procedure voor herbeoordeling van levenslanggestraften (het Besluit ACL). Zie hier de zgn. ‘Beslisnota’.
De wijzigingen moeten worden gezien als een “tussenstap op weg naar het wetsvoorstel voor een alternatieve herbeoordeling in de vorm van een regeling van voorwaardelijke invrijheidstelling (v.i.) voor levenslanggestraften” en zijn gebaseerd op de aanbevelingen uit het onderzoeksrapport ‘Evaluatie Besluit Adviescollege levenslanggestraften’ van de Erasmus Universiteit Rotterdam (zie over de inhoud van dit rapport het bericht op onze website), en tevens op de input gegeven tijdens de in het najaar van 2022 georganiseerde expertbijeenkomst, waarbij ook het Forum Levenslang aanwezig was. Behalve wijzigingen zijn er ook voornemens en niet gehonoreerde aanbevelingen. Hieronder worden ze op een rij gezet.
Dit zijn de voorgenomen wijzigingen:
- Het ambtshalve gratieverzoek wordt voortaan na 28 detentie (te rekenen vanaf de aanhouding) ingediend in plaats van na 27 jaar. De reden is dat de re-integratieperiode van 2 jaar na advies van het ACL als te kort wordt beschouwd. De drempel bij 28 jaar sluit bovendien aan bij de vroegst mogelijke VI-datum voor de langste tijdelijke gevangenisstraf (30 Jaar). Over de ingangsdatum, en een eventuele overgangsregeling, geeft de minister vóór juli 2023 meer duidelijkheid.
- Het Adviescollege zal een jaar eerder beginnen met de aanloop naar het eigenlijke onderzoek, dus na 22 jaar. De ingangsdatum van deze wijziging wordt afgestemd met het Adviescollege en andere betrokken ketenpartners. Het moment waarop het eerste advies wordt uitgebracht, blijft hetzelfde (na 25 jaar detentie).
- De ondersteuning van het ACL wordt verbeterd, door o.a. de beschikbaarheid van werkplekken en vergaderruimte beter te borgen.
- Er zijn stappen gezet om het straf- en penitentiair dossier tijdig en goed toegankelijk te maken.
- In lijn met een aanbeveling uit de evaluatie wordt de levenslanggestrafte als laatste gehoord door het Adviescollege
- Naar aanleiding van de aanbeveling uit het evaluatierapport is het Adviescollege reeds begonnen om slachtoffers en nabestaanden uit te nodigen voor een gesprek om hen vóór aanvang te informeren over de start van het onderzoek en het uiteindelijk uit te brengen advies.
De eventuele veranderingen op de langere termijn:
- De minister overweegt de mogelijkheden van verlof te verruimen zodat meerdaags verlof als laatste stap in de re-integratiefase mogelijk wordt (thans kan een verlof slechts maximaal een dag duren en is dus bijvoorbeeld een overnachting uitgesloten). Hij wil daarover nog met DJI en gedragsdeskundigen spreken en zal hierover liefst voor juli 2023 duidelijkheid bieden.
- Aan DJI wordt een geschreven handreiking gevraagd over de volgende punten:
- Zinvolle dagbesteding en zingeving gedurende de eerste 25 jaar (zo zal voor het volgen van een opleiding niet meer vereist zijn dat de levenslanggestrafte is toegelaten tot de re-integratiefase).
- Een volgprocedure (de minister overweegt daarvoor aansluiting te zoeken bij het Multidisciplinair Overleg (MDO) en het Psychomedisch Overleg (PMO) in de PI).
- De invulling van de re-integratiefase.
- Verbetering positie van nabestaanden en slachtoffers in zaken waarin de dader is veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf. Op een nog te organiseren bijeenkomst zal hen worden gevraagd hoe zij betrokken wensen te worden bij (de voorbereiding op) de herbeoordeling van de straf en op welke manier zij hierover geïnformeerd willen worden. E.e.a. mede ter uitvoering van de motie Eerdmans en Ellian (zie over deze motie hier het websitebericht).
Wat niet verandert:
- Er komt geen aparte regeling voor de rechtsbijstand van advocaten voor hun werkzaamheden voor levenslanggestraften. De huidige gang van zaken acht de minister ‘werkbaar’.
- De aanbeveling om de levenslanggestrafte en zijn advocaat rechtstreeks het ACL-advies te sturen wordt niet overgenomen. Dit advies krijgt de veroordeelde pas bij de beslissing van de minister op het advies.
Traject
Het Besluit ACL en het ketenwerkproces worden aangepast naar aanleiding van de genoemde wijzigingen ten aanzien van de re-integratiefase. Dit is naar verwachting voor juli 2023 gereed.
Het streven van de minister blijft om voor het einde van dit jaar een wetsvoorstel voor de voorwaardelijke invrijheidstelling van levenslanggestraften in te dienen.
W.F. van Hattum, 6 februari 2023
